Na wstępie jedno wyjaśnienie – opis dotyczy głowic kumulacyjnych. Nie jest to jedyny rodzaj amunicji przeciwpancernej, są też inne, które nie będą tutaj omawiane (dop. red.).

Ładunek kumulacyjny (kumulacja – „zjawisko fizyczne koncentrujące i ukierunkowujące falę detonacyjną w ładunku kumulacyjnym do wytworzenia strumienia kumulacyjnego jako głównego czynnika rażenia przeciwpancernego”) to historia ignorowanego wynalazku. Początkowe informacje o ładunkach kumulacyjnych pochodzą z 1792 roku, gdy Franz Xaver von Baader, niemiecki inżynier górniczy, zauważył, że stożkowa wolna przestrzeń przed czołem ładunku wybuchowego może zwiększyć jego przebijalność w kierunku, w którym jest skierowana.


Von Baader promował tę ideę w czasopiśmie górniczym jako sposób na zredukowanie zużycia materiałów wybuchowych. Pomysł jednak się nie przyjął, ponieważ górnicy z Niemiec i Norwegii, którzy tak eksperymentowali, używali prochu strzelniczego, który ma mniejszą prędkość spalania.

Niska prędkość spalania sprawia, że skumulowana fala detonacyjna nie powstaje. Do ładunków kumulacyjnych nadają się materiały wybuchające z prędkością 3-9 kilometrów na sekundę. Takie jak NG, TNT, TNP, TNX, RDX, HMX, PETN, TATP, TATB czy HNS.


W 1883 r. Max von Foerster, szef niemieckiej firmy Wolff & Co, produkującej nitrocelulozę, z sukcesem odpalił ładunek kumulacyjny. W 1886 r. Gustav Bloem z Düsseldorfu zgłosił w Niemczech patent dla detonatorów o skoncentrowanym działaniu. Dopiero w 1888 r. Charles E. Munroe odkrył i opisał efekt, który został nazwany efektem Munroe. Stworzył on ładunek kumulacyjny, który wypalał w płycie stalowej napis „USN” (od United States Navy). Munroe był pracownikiem U.S. Naval Torpedo Station.

W 1932 r. austriacki uczony Franz Rudolf Thomanek zbudował pierwszy pocisk przeciwpancerny oparty na zasadzie działania głowicy kumulacyjnej. Rząd Austrii jednak nie wyraził zainteresowania, więc Thomanek przeniósł się do Berlina.


W 1938 r. podczas badań nad ładunkami kumulacyjnymi Rudolf Thomanek zdał sobie sprawę ze znaczenia wkładki kumulacyjnej, która podczas wybuchu zamienia się w strumień stopionego metalu o ogromnej prędkości.


W międzyczasie szwajcarski chemik Henry Hans Mohaupt niezależnie doszedł do tych samych wniosków, które przedstawił armiom Szwajcarii, Francji, Niemiec i Wielkiej Brytanii.


Podczas drugiej wojny światowej efekt kumulacyjny zaczął być masowo stosowany przez wszystkie strony konfliktu, między innymi w pociskach przeciwpancernych do armat czołgowych, w granatnikach przeciwpancernych (niemieckich Panzerfaustach, brytyjskich PIATach, amerykańskich Bazookach) czy radzieckich granatach ręcznych RPG-43.


Pocisk z ładunkiem kumulacyjnym to rodzaj granatu, który przekazuje swoją energię chemiczną podczas wybuchu. Dzięki skupieniu fali uderzeniowej większość energii może być przekazana w jednym miejscu, co potęguje znacząco efekt. Aby uformować strumień kumulacyjny, potrzebny jest odpowiedni kształt głowicy oraz dystans do celu podczas detonacji.


Jeśli dystans jest za mały, strumień się nie formuje i fala detonacyjna będzie przypominać normalną detonację ładunku wybuchowego. Wkładka kumulacyjna, która tworzy stożek wewnątrz pocisku, podczas wybuchu zamienia się w strumień super szybkiego stopionego materiału (np. miedzi), który wypłukuje wszystko, co jest przed nim. Bez wkładki mamy do czynienia z ładunkiem kumulacyjnym, a z wkładką mamy do czynienia z penetratorem formowanym wybuchowo (EFP, Explosively Formed Penetrator).


Do obrony przed ładunkami kumulacyjnymi stosuje się pancerze reaktywne (ERA) oraz niereaktywne (NERA). Na zasadzie walki miecza i tarczy, do pokonywania pancerzy ERA przy użyciu pocisków kumulacyjnych stosuje się głowice tandemowe, które składają się z dwóch głowic. Rolą pierwszej jest detonacja lub wytworzenie otworu w pancerzu reaktywnym, a rolą drugiej penetracja właściwego pancerza.


Głowice kumulacyjne mogą mieć rożne kształty – może być to stożek, kształt litery W czy zupełnie inny. Ładunki kumulacyjne mogą być stosowane też w formach prostych czy okrągłych, do np. cięcia wybuchowego takich obiektów, jak słupy, drzwi itp.